Öncelikle belirtmekte fayda var, Hititlerden Osmanlı’ya bu toprakların en başarılı dönemi Cumhuriyet dönemi, en başarılı devleti de Türkiye Cumhuriyeti’dir. 96 yıllık süreçte ülkenin nereden nereye geldiğini göz önünde bulundurduğumuzda bu net olarak ortaya çıkıyor. Cumhuriyet sayesinde bu topraklar gıda güvencesine kavuşmuş, açlıktan, kıtlıktan kurtulmuştur.
Daha başarılı olabilir miydi denirse tabii ki olabilirdi. 1927, 1932, 1935, 1940, 1941, 1943, 1944, 1945, 1949, 1954, 1979, 1980, 1994, 1999, 2001 ve 2009 yıllarında ekonomide 16 defa küçülme yaşanmasaydı.
5 yılı İkinci Dünya Savaşı dönemine rastlayan ekonomik küçülmelerin götürdükleri, 1924, 1925, 1926, 1928, 1929, 1933, 1936, 1946, 1948, 1951, 1952, 1953, 1966 ve 2011 yıllarında gerçekleşen 14 çift haneli büyümeyle büyük ölçüde telafi edildi.
Yine de ekonomik küçülme yıllarında bırakın büyümeyi ekonomi sıfır büyümeyle yerinde saysaydı, 2018 yılında 789,1 milyar dolarlık gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH) yerine 2,3 trilyon dolarlık bir GSYH’ye, 9 bin 693 dolarlık kişi başına milli gelir yerine de 28-29 bin dolarlık bir kişi başına milli gelire ulaşabilirdi.
Fakat ekonomide 100 yıla yakın bir süreçte her şeyin güllük gülistanlık olmasını beklemek hayalden öteye gitmez. Dünyada da örneği yoktur.
Şu kesindir ki Cumhuriyet, Osmanlı Devleti’nden yıkık, işlemeyen bir ekonomi, harap olmuş bir ülke, genç ve dinamik nüfusunu kaybetmiş bir toplum devraldı. Türk ekonomisi çiviyi bile üretemez durumdaydı. Cumhuriyet, böyle bir miras üzerinde kuruldu. Halkın yüzde 90’ı okuma yazma bilmiyordu. Yetişmiş insan sayısı yok denecek kadar azdı. Ülkede atları, öküzleri nallayacak nalbant bile neredeyse kalmamıştı. Ordu sadece savunmayı sağlamakla görevli değildi. Ayrıca bir eğitim ocağı gibi çalışıyordu. Okuma yazma ve meslek öğretiyordu. Cumhuriyet’in ilk dönemleri böyle geçti.
Böyle bir ekonomi ve toplum devralan Cumhuriyet, Atatürk döneminde hızla büyüdü. 1923-1938 döneminde nüfus 12 milyon 475 binden 16 milyon 916 bine, GSYH 2018 fiyatlarıyla 8,4 milyar dolardan 24,4 milyar dolara, kişi başına gelir ise yine 2018 fiyatlarıyla, 671 dolardan 1442 dolara yükseldi. Atatürk döneminde milli gelir 2,9 kat, kişi başına milli gelir 2,2 katına çıktı. Yıllık ortalama büyüme ise yüzde 7,4 ile yüzde 4,9 olan Cumhuriyet tarihi ortalamasının çok üzerinde gerçekleşti.
Türkiye ekonomisi 1923-1930 döneminde yıllık ortalama yüzde 9,1, 1930’lu yıllarda yüzde 4,9, 1940’lı yıllarda yüzde 1,4, 1950’li yıllarda yüzde 6,3, 1960’lı yıllarda yüzde 5,9, 1970’li yıllarda yüzde 4,2, 1980’li yıllarda yüzde 5,2, 1990’lı yıllarda yüzde 3,8, 2000-2010 döneminde yüzde 3,9, 2010-2018 döneminde yüzde 6,1 büyüdü. Görüldüğü gibi, 1923-2018 döneminde, en hızlı büyüme 1923-1930 arasında, en yavaş büyüme ise yüzde 1,4 ile 1940-1950 arasında yaşandı. 1940’lı, 1970’li, 1990’lı yıllarda ve 2000-2010 dönemlerinde Cumhuriyet dönemi yıllık ortalama büyümesinin altında kalındı.
Cumhuriyet, 1923’den 2018 yılına gelene kadar, Türk ekonomisini yıllık ortalama yüzde 4,9 büyüttü. Türkiye Cumhuriyeti, 95 yılda, 2018 tahmini fiyatlarıyla, 94,3 kat büyüterek 8,4 milyar dolarlık bir ekonomiden, 789,1 milyar dolarlık bir ekonomi yarattı. Bu dönemde nüfus, 6,5 kat artarak 12 milyon 475 binden 81 milyon 4073 bine, kişi başına yurtiçi gelir ise 2018 fiyatlarıyla, 14,4 kat artışla 671 dolardan 9 bin 693 dolara çıktı.
Sonuç itibarıyla Cumhuriyet başarılıdır. Sadece bir alanda da değil, tarımdan, sanayiye, eğitimden, sağlığa, bilimde, sanata, spora hemen her alanda ülkeye çağ atlatmıştır. Eksiklerimizi görürken, yapılanları da yadsımamak lazım.
Cumhuriyet döneminde 2018 fiyatlarıyla GSYH, kişi başına GSYH, yıl ortası nüfus ve 10 yıllık dönem ortalama büyüme oranları şöyle:
|
Yıl |
Yıl Ortası Nüfus (Bin) |
10 Yıllık Dönemlerde Yıllık Ortalama Büyüme (Yüzde) |
2018 Fiyatlarıyla GSYH (Milyar Dolar) |
2018 Fiyatlarıyla Kişi Başına GSYH (Dolar) |
1923 |
12.475 |
9,1 |
8,4 |
671 |
1930 |
14.448 |
4,9 |
15,4 |
1.067 |
1940 |
17.723 |
1,4 |
24,8 |
1.399 |
1950 |
20.809 |
6,3 |
28,4 |
1.363 |
1960 |
27.509 |
5,9 |
52,2 |
1.897 |
1970 |
35.321 |
4,2 |
92,4 |
2.615 |
1980 |
44.438 |
5,2 |
138,9 |
3.125 |
1990 |
56.204 |
3,8 |
230,9 |
4.109 |
2000 |
64.252 |
3,9 |
336,1 |
5.230 |
2010 |
73.142 |
6,1 |
491,2 |
6.715 |
2018 |
81.407 |
|
789,1 |
9.693 |
Cumhuriyet Dönemi Yıllık Ortalama Değişim (Yüzde) |
2,0 |
4,9 |
|
2,9 |
Cumhuriyet Dönemi Kat Artış |
6,5 |
|
94,3 |
14,4 |
Ekonomide küçülme olan yıllar şöyle:
Yıllar |
Değişim (Yüzde) |
1927 |
-12,8 |
1932 |
-10,8 |
1935 |
-3,1 |
1940 |
-4,9 |
1941 |
-10,3 |
1943 |
-9,8 |
1944 |
-5,1 |
1945 |
-15,3 |
1949 |
-5,0 |
1954 |
-3,0 |
1979 |
-0,5 |
1980 |
-2,8 |
1994 |
-6,1 |
1999 |
-3,4 |
2001 |
-5,7 |
2009 |
-4,8 |
Ekonomide çift haneli büyüme olan yıllar şöyle:
Yıllar |
Değişim (Yüzde) |
1924 |
14,9 |
1925 |
12,8 |
1926 |
18,2 |
1928 |
11,0 |
1929 |
21,6 |
1933 |
15,8 |
1936 |
23,2 |
1946 |
31,9 |
1948 |
16,6 |
1951 |
12,8 |
1952 |
11,9 |
1953 |
11,3 |
1966 |
12,0 |
2011 |
11,1 |