Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) Genel Başkanı Şemsi Bayraktar, Aralık ayında üretici ve market arasındaki fiyat değişimlerini ve 2021 yılı üretici ve market arasındaki fiyat değişimlerini değerlendirdi.
“Kurdaki düşüşe rağmen aralık ayında market fiyatlarında ciddi düşüşler olmadı”
“Gıda fiyatlarını 2007 yılından bu yana yakından takip edip siz değerli basın mensuplarımızla paylaşıyoruz” diyen Bayraktar, üretici market fiyatlarında, Aralık ayındaki değişimleri şöyle açıkladı:
“Aralık ayında, markette 43 ürünün 37’sinde fiyat artışı, 6’sında fiyat azalışı, üreticide ise 35 ürünün 24’ünde fiyat artışı, 8’inde fiyat azalışı meydana geldi. Üreticide 3 üründe fiyatlar değişmezken, markette fiyatı değişmeyen ürün olmadı.
Aralık ayında fiyatı en fazla artan ürün, marketlerde patlıcan, üreticilerde limon olurken, marketlerde fiyatı en fazla düşen ürün karnabahar, üreticide fiyatı en fazla düşen ürün marul oldu.
Marketlerde fiyat düşüşü yüzde 14,33 oran ile en fazla karnabaharda görüldü. Karnabahardaki fiyat düşüşünü yüzde 8,03 ile portakal, yüzde 3,01 ile lahana, yüzde 2,27 ile marul, yüzde 1,39 ile havuç, yüzde 0,67 ile antepfıstığı takip etti.
Markette en fazla fiyat artışı ise yüzde 59,43 ile patlıcanda görüldü. Patlıcandaki fiyat artışını yüzde 52,72 ile salatalık, yüzde 52,47 ile süt, yüzde 49,77 ile yeşil mercimek, yüzde 49,53 ile yoğurt, yüzde 46,98 ile patates, yüzde 43,75 ile kırmızı mercimek, yüzde 43,48 ile maydanoz, yüzde 40,95 ile yeşil fasulye, yüzde 36,56 ile tereyağı, yüzde 34,79 ile pirinç, yüzde 34,72 ile kaşar peyniri izledi.
Kurdaki düşüşe rağmen aralık ayında market fiyatlarında ciddi düşüşler olmadı.”
Aralık ayında üretici fiyatlarında, kırmızı mercimek, yeşil mercimek ve kuru incir fiyatında değişim olmazken, yüzde 19,57 azalmayla fiyatı en fazla düşen ürünün marul olduğunu belirten Bayraktar, şu bilgileri paylaştı:
“Maruldaki fiyat düşüşünü, yüzde 17,78 ile portakal, yüzde 14,09 ile karnabahar, yüzde 8,66 ile pırasa, yüzde 8,26 ile elma, yüzde 4,45 ile kuru fasulye, yüzde 4,44 ile nohut, yüzde 3,73 ile lahana izledi.
Üreticide en fazla fiyat artışı yüzde 354 ile limonda görüldü. Limondaki fiyat artışını yüzde 94,02 ile salatalık, yüzde 59,88 ile patlıcan, yüzde 52,54 ile kuru soğan, yüzde 46,03 ile süt, yüzde 40 ile kuru kayısı, yüzde 28,13 ile patates, yüzde 27,38 ile yumurta, yüzde 25 ile havuç ve pirinç, yüzde 23,80 ile dana eti, yüzde 21,60 ile yeşil fasulye, yüzde 21,31 ile domates takip etti.
Aralık ayında, üretici fiyatlarında limon, salatalık, patlıcan, kuru soğan, süt, kuru kayısı, patates, yumurta fiyat artışında ilk sıraları aldılar. Üreticideki fiyat artışı limon çeşidi farklılığından kaynaklanmaktadır. Üreticilerimizin bu yıl Mayer çeşidi limonu dalında kaldı. Rekoltenin yüksek olması ve yeterli talebin oluşmaması üzerine, üretici işçilik maliyetlerini karşılayamayacağı için mayer limonu toplayamadı. Enterdonat limon çeşidinde Finike bölgesinde bu ay talebin oluşmamasından kaynaklı fiyat oluşmadı. Diğer bölgelerde ise Enterdonat çeşidinde talebin düşük olmasından kaynaklı fiyatı 1,11 liraya geriledi. Limonda geçen ay ve bu ay çeşitlerin hasadının farklı olması sebebiyle fiyatlar yükselmiş gibi görünmektedir.
Patlıcan ve salatalıkta arz örtü altından sağlanmaktadır. Hava sıcaklıklarındaki düşüş ile birlikte olgunlaşmanın yavaş olmasının arzı yavaşlatması nedeniyle fiyatlarda artış yaşandı.
Merzifon ve Suluova bölgesinde kuru soğan ihracattaki az da olsa talep artışı fiyatlara yansıdı. Ancak girdi maliyetlerinin yükselmesinden dolayı bazı üreticiler masraflarını karşılamak için kuru soğanı düşük fiyatlardan satmak zorunda kaldı.
Kuru soğan ve patates depoya girdiği için, işçilik, depolama ve çuvallama maliyetleri fiyat artışında etkili oldu. Ödemiş bölgesinde patates piyasasında durgunluk yaşanmakta, tüccarlar alım yapamamaktadır.
Süt fiyatlarında; Ulusal Süt Konseyi tarafından Aralık ayı itibariyle artırılan çiğ süt tavsiye fiyatı etkili olmuştur. Yumurta fiyat değişimlerinde; yem fiyat zamları ve arz talep değişimi etkili olmuştur. Et fiyat değişimlerinde; yem fiyatlarına gelen zamlar ve arz talep değişimi etkili olmuştur.
Fiyatı düşen ürünlere baktığımızda marul, karnabaharda ve pırasada hasat edilen ürün miktarındaki artış fiyatta düşüşe yol açmıştır. Kuru fasulye, nohut ve elmada fiyat düşüşünde sezon ortalamasının alınmaya başlaması etkili oldu.
Portakal da bu yıl rekolte yüksek olması, Sulama Birliklerinin Temmuz ve Ağustos aylarında suyu kısıtlı vermesi sebebiyle boylamada sıkıntı olmuştur.
Girdi maliyetleri yükseldiği için narenciye üreticisi büyük sıkıntı yaşamaktadır. Üretici maliyetlerin altında satış yapıyor. Portakal ve Mandalina fiyatları geçen yıla göre düşük seyretmektedir. Geçen yıl Aralık ayı üreticide 3TL olan portakal, bu yıl Aralık ayı 1,85TL’ye satılıyor. Mandalina geçen yıl Aralık ayı üreticide 3,08TL iken bu yıl Aralık ayı 1,83TL’ye satılıyor.”
“Aralık ayında üretici ile market arasındaki fiyat farkı 4 buçuk kata yaklaştı”
Bayraktar, ekim ayında üretici ile market arasındaki farkın 4 buçuk kata yaklaştığını vurguladı ve açıklamasını şöyle sürdürdü:
“Aralık ayında üretici ve market arasındaki fiyat farkı en fazla mandalinada yüzde 330,60’ı bulurken, elmada yüzde 289, marulda yüzde 277,7, portakalda yüzde 258,92, kuru soğanda yüzde 242,22, pırasada yüzde 238,79 oldu.
Mandalina 4,3 kat, elma 3,9, marul 3,8, portakal 3,6 kat, kuru soğan ve pırasa 3,4 kat, yeşil fasulye 3,2 kat fazlaya tüketiciye satılmaktadır.
Bugün üreticide 1lira 83 kuruş olan mandalina 7 lira 88 kuruşa, 2 lira olan elma 7 lira 78 kuruşa, 1 lira 48 kuruş olan marul 5 lira 59 kuruşa, 1 lira 85 kuruş olan portakal 6 lira 64 kuruşa, 90 kuruş olan kuru soğan 3 lira 08 kuruşa, 2 lira 32 kuruş olan pırasa 7 lira 86 kuruşa, 5 lira 63 kuruş olan yeşil fasulye 18 lira 7 kuruşa satılıyor.”
Aralık 2020-Aralık 2021 yılı üretici market fiyatlarındaki değişim
TZOB Genel Başkanı Bayraktar, Aralık ayı üretici ve market arasındaki fiyat değişimlerinin ardından 2021 yılının üretici ve market arasındaki fiyat değişimlerini de şöyle değerlendirdi:
“2021 yılında markette hemen hemen tüm ürünlerin fiyatlarında artış görülmüştür. Toplam 42 ürünün 38’inde fiyat artışı, 4’inde fiyat azalışı, üreticilerde ise 34 ürünün 25’inde fiyat artışı, 9’unda ise fiyat azalışı meydana geldi. Markette ve üreticide 2021 yılında fiyatı değişmeyen ürün olmamıştır.
Yaptığımız tespitlere göre, 2021 yılında, fiyatı en fazla artan ürün marketlerde ve üreticide patates olurken, fiyatı en fazla düşen ürün ise marketlerde yeşil soğan, üreticilerde mandalina oldu.
2021 yılında, marketlerde fiyat düşüşü yüzde 37,84 ile en fazla yeşil soğanda meydana geldi. Yeşil soğandaki fiyat düşüşünü yüzde 8,29 ile portakal, yüzde 4,58 ile limon, yüzde 2,14 ile elma takip etti.
Geçen yıla göre bu yıl markette, en fazla fiyat artışı ise yüzde 123,85 ile patateste görüldü. Patatesteki fiyat artışını, yüzde 116,78 ile yeşil mercimek, yüzde 112,86 ile kırmızı mercimek, yüzde 101,81 ile Ayçiçek yağı, yüzde 101,03 ile nohut, yüzde 90,92 ile tavuk eti, yüzde 87,40 ile yoğurt, yüzde 83,72 ile beyaz peynir, yüzde 77,89 ile toz şeker, yüzde 75,55 ile patlıcan, yüzde 70,82 ile süt, yüzde 64,29 ile yumurta, yüzde 64,08 ile pirinç izledi.
Yıllık artışlara da baktığımızda Aralık ayında ifade ettiğimiz gibi kurdaki düşmenin fiyatlara yansımadığını görüyoruz.
2021 yılında, üretici fiyatlarındaki değişime baktığımızda mandalina yüzde 40,58 azalmayla fiyatı en fazla düşen ürün oldu.
Mandalinadaki fiyat düşüşünü, yüzde 38,33 ile portakal, yüzde 17,75 ile limon(dikenli), yüzde 10 ile kuru soğan ve ıspanak, yüzde 9,09 ile elma, yüzde 5,73 ile marul, yüzde 2,40 ile yeşil soğan, yüzde 1,67 ile kabak takip etti.
Geçen yıla göre bu yıl, üreticide en fazla fiyat artışı yüzde 310 ile patateste görüldü. Patatesteki fiyat artışını yüzde 233,33 ile kuru kayısı, yüzde 106 ile maydanoz, yüzde 103,25 ile havuç, yüzde 101,37 ile süt, yüzde 93,10 ile nohut, yüzde 90,97 ile zeytinyağı, yüzde 89,46 ile kırmızı mercimek, yüzde 68,68 ile dana eti, yüzde 60,42 ile salatalık, yüzde 55,07 ile yumurta, yüzde 54,05 ile antepfıstığı, yüzde 53,76 ile yeşil mercimek izledi.”
“Üretici fiyatlarındaki artışların sebebi girdi maliyetlerinin artması”
2021 yılında üretici fiyatlarına baktığımızda genel olarak görülen artışta en önemli etken artan üretim maliyetleri olduğunu belirten Bayraktar, açıklamasını şöyle sürdürdü:
“Ürün bazında en fazla fiyat artışı patateste görüldü. Patates geçen yıl üreticide 80 kuruş iken bu yıl 3 lira 28 kuruştan satılmaktadır. Patates üretici fiyatında geçen yıla oranla yüzde 310 oranında artış yaşanmıştır. Geçen yıl pandemi sebebiyle tüketim yerlerinin kapalı olması sebebiyle patates üreticinin elinde kalmış ve TMO müdahalesi ile alım yapılmıştır. Geçen yıl ürünü elinde kaldığı için zarar eden üreticilerimizde fiyatlar bu yıl artış göstermiştir.
Kuru kayısıda yaşanan don afeti nedeniyle rekolte düşük gerçekleşmiş, aynı zamanda artan ihracat nedeniyle iç piyasada fiyatların yükselmesine neden olmuştur.
Baklagillerin önemli miktarlarda üretildiği Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu bölgelerinde yaşanan kuraklık ürün rekoltelerinde ve kalitesinde ciddi düşüşlere neden olmuş bu durum fiyatların artmasına neden olmuştur. Aynı zamanda yeşil mercimek, nohut, kırmızı mercimek, kuru fasulyede döviz kurundaki artışın iç piyasaya yansıması etkili oldu. Kuru fasulye ve nohut ürünlerinde üretici fiyatları sezon ortalaması olarak alınmıştır.
Pirinçte artan üretim maliyetlerinin yanı sıra döviz kurunda yaşanan artışın ithal maliyetlerini yükseltmesi fiyatı artırdı.
Zeytinyağı fiyatındaki artışta; artan girdi maliyetleri, genel olarak alternatif yağ fiyatlarının artması, yaşanan kuraklık ve sağlıklı beslenme yönünde tüketici taleplerinin artması etkili olmuştur. Bilindiği üzere ülkemizde en fazla tüketilen Ayçiçek yağında hammadde için yeterli düzeyde üretim yapılamamakta, ihtiyaç ithalatla tamamlanmaktadır. Bu yıl Ayçiçek yağı fiyatlarındaki hızlı artış en az ihtiyaç kadar üretmenin önemini bir kez daha göstermiştir. Bu yıl zeytinyağı market fiyatındaki artış maliyete bağlı olarak yüzde 45 düzeyinde gerçekleşmiştir. Ancak, ayçiçeği yağ fiyatları son bir yılda marketlerde yüzde 101 oranında artmıştır. Ayçiçek yağı fiyatlarındaki hızlı artışta üretim maliyetlerinin yanı sıra dünyada artan fiyatların ve yüksek dolar kurunun ithal maliyetleri artırması etkili olmuştur. Ülke ihtiyacını karşılayacak düzeyde üretim yapıldığı sürece o ürünün fiyatı artan maliyetler ölçüsünde artacak ve ürün fiyatlarının kontrol ve takibi daha kolay olacaktır. Bu amaçla beslenmede temel ihtiyaç olan ve stratejik öneme sahip yağlı tohumlarda üretimin artırılması için üretici her şekilde desteklenmelidir.
Havuçta ve maydanozda artan üretim maliyetleri fiyatı etkiledi. Patlıcan, salatalık, domates arzı örtü altından sağlanmakta olup, artan maliyetler ve ihracatın etkisi fiyata yansıdı.
Süt fiyatlarında; Ulusal Süt Konseyi tarafından Aralık ayı itibariyle artırılan çiğ süt tavsiye fiyatı etkili olmuştur. Yumurta fiyat değişimlerinde; yem fiyat zamları ve arz talep değişimi etkili olmuştur. Et fiyat değişimlerinde; yem fiyatlarına gelen zamlar ve arz talep değişimi etkili olmuştur.
2021 yılında üreticide fiyatı en fazla düşen ürünler mandalina, portakal ve limon olmak üzere narenciye grubu olmuştur. Bu ürünleri kuru soğan, ıspanak, elma, marul, yeşil soğan ve kabak takip etti.
Limonda geçen yıl Aralık ayındaki üretici fiyatı ile bu yılı karşılaştırdığımızda 2021 yılında limon (dikenli) üretici fiyatı yüzde 17,75 oranında düşmüştür. Girdi maliyetleri artan narenciye üreticilerimiz, dekar başına desteklenmelidir.
Çiftçilerimiz ihracatçıya limon da verilen ton başına 100 TL desteği yeterli bulmuyor ve işçilik maliyetlerini karşılayabilmesi için verilen desteğin limonda en az ton başına 500 TL olmasını talep ediyor. Ticaret Bakanlığı, özellikle bu yıl için çiftçilerimizin de ton başına verilen teşvikten faydalanmasını sağlamalıdır. Limon ile birlikte diğer narenciye ürünleri portakal ve mandalinada da aynı teşvikler sağlanmalıdır.
Portakal da bu yıl rekolte yüksek olması, Sulama Birliklerinin Temmuz ve Ağustos aylarında suyu kısıtlı vermesi sebebiyle boylamada sıkıntı olmuştur. Üreticide portakal geçen yıla göre yüzde 38,33 oranında düşüş yaşanmıştır.
Merzifon ve Suluova bölgesinde kuru soğan ihracattaki az da olsa talep artışı fiyatlara yansıdı. Ancak girdi maliyetlerinin yükselmesinden dolayı bazı üreticiler masraflarını karşılamak içim kuru soğanı düşük fiyatlardan satmak zorunda kaldı.
Kuru soğan geçen yıl üreticide 1 lira iken bu yıl aynı ay 90 kuruştan satılmaktadır. Kuru soğan üretici fiyatında geçen yıla oranla yüzde 10 düşüş yaşanmıştır.”
“Üretmenin gücünü önemsemeliyiz”
“Gıda fiyat artışlarına engel olmak istiyorsak yarınları önceden görüp üretmenin gücünü daha fazla önemsemeliyiz” vurgusu yapan Bayraktar, şöyle devam etti:
“Doğru ürünü, tarımda en yeni teknolojileri kullanarak, en az alanda en fazla verimi alacak şekilde, yeter miktarda üretebilmeliyiz. Ekonominin ana sektörlerinden olan tarımda, ülkemiz için stratejik ürünleri belirleyebilmek, asgari stokları üretme kararlarını alabilmek, tarımda üretimin şeklini belirlemek, üretime makro düzeyde bakabilmek bu çerçevede plan ve program uygulamak önemlidir.”