Türk lirasının görece istikrarlı, komşu ülkelerle ilişkilerin ise olumlu seyrettiği 2005 yılından başlayarak çıkış seyrine giren lira ile ticaretin payında, 2017’den bu yana dramatik düşüş dikkat çekiyor.
Bader Arslan Dünya Gazetesindeki yazısında TL ile ticaretin ayrıntılarını paylaştı. 2000’li yılların başında ihracatın sadece yüzde 1’i TL ile yapılırken, bu oran 2009’da yüzde 2’nin, 2012’de yüzde 3’ün, 2014’te yüzde 4’ün üzerine çıktı. 2017 rekor yılıydı. 164,5 milyar dolara çıkan ihracatın 13,2 milyar doları yani yüzde 8’i TL kullanarak yapıldı. O yıl kimi aylarda oran yüzde 10’a ulaştı. 2018’de oran aniden geriledi. Toplam ihracat artmasına rağmen, TL’nin payı yüzde 4’ indi. 2019 ve 2020’de yüzde 4 civarında seyreden TL kullanım oranı 2021 ve sonrasında daha da düştü ve yüzde 3’ün altına indi. Geçtiğimiz Nisan ayında ise yüzde 2,4 ile 2011’den sonraki en düşük düzeyine geriledi.
Benzer bir döngü ithalat tarafında da görülüyor. 2000’li yılların başında ithalatta TL kullanımı yok denecek kadar azdı. 2007’de TL’nin payı yüzde 1’in, 2008’de yüzde 2’nin, 2010’da yüzde 3’ün üzerine çıktı. 2016 ve 2017’de yüzde 7 civarına kadar yükseldikten sonra 20182019 döneminde yüzde 5’e geriledi. 2020’de yeniden yükselse de 2021 sonunda hızla düşmeye başladı. Geçtiğimiz Aralık ve Ocak aylarında ithalatta TL’nin kullanımı yüzde 3,2’ye, son 10 yılın en düzeyine indi. Son açıklanan Mayıs ayı verisinde ise oran yüzde 4,1 oldu.
Hangisinin ne ölçüde etkili olduğunu bilemesek de, TL ile ticaretin toplam dış ticaretteki payının gerilemesinin iki olası nedeni var. Birincisi, TL’nin öngörülebilirliğini azalması; Para birimi ne kadar istikrarlı ve öngörülebilir ise ticarette kullanım imkanı o denli yükselir. TL de öyle bir paraydı. Ancak son yıllarda bu özelliğini kaybetti. İçeride yabancı para ve ona endeksli (KKM) mevduatın payı TL mevduatın üzerinde iken, diğer ülkelerde yaşayanların TL’yi tercih etmesini beklememek gerekir.
İkincisi, komşularımızla ilişkilerin gerginleşmesi ya da bu ülkelerin siyasi/ekonomik durumlarının istikrarsızlaşması. Suriye ve Mısır ile ilişkilerimiz, İran’a yönelik yaptırımlar nedeniyle ticaretin zayıf seyretmesi, Rusya-Ukrayna savaşı TL ile ticareti baskılayan sebepler arasında.