Bir süredir değer kaybeden kripto para piyasaları için Kasım ayı yaprak dökümü etkisi yarattı. Ay başında Binance ile FTX arasında tırmanan gerginlik henüz ikinci haftada FTX CEO’su Sam Bankman-Fried’in istifası ve şirketin iflas işlemlerini başlatmasıyla bambaşka bir boyuta taşındı.
Bloomberg HT'nin haberine göre piyasalarda olası domino etkisini görmek de uzun sürmedi. Daha önce kripto paralardaki değer kaybıyla likitide sıkışıklığı yaşayan BlockFi, Temmuz ayında FTX ile 400 milyon dolarlık kredi anlaşması yaparak bu durumdan kurtulmuştu. Ancak BlockFi tarafının da iflas başvurusu aşamasında bulunduğu belirtiliyor.
Belirsizlikler sürerken, bir açıklama da en eski kripto kredi platformlarından olan Genesis’ten geldi. Genesis, FTX'in iflasının ardından para çekme taleplerinin mevcut likiditeyi aştığını, borç verme ve yeni kredi oluşturma işlemlerini askıya alacağını açıkladı.
Piyasaların içinden geçtiği kriz sert eleştirileri de beraberinde getirdi. Kriz kahini olarak bilinen ekonomist Nouriel Roubini, kripto para birimini ve bazı büyük oyuncularını "tamamen yozlaşmış bir ekosistem" olarak tanımladı.
Fed Başkan Yardımcısı Lael Brainard ise kripto para piyasasının finansal istikrar riskleri oluşturacak kadar büyümeden sağlam bir düzenlemeye ihtiyacı olduğunu ifade etti.
Güven oluşana kadar kriz sürebilir
Gelişmeleri değerlendiren Kadir Has Üniversitesi Öğretim Görevlisi İsmail Hakkı Polat, kripto para piyasalarının uzun soluklu bir karmaşa dönemine girdiğini ve güven ortamının oluşana kadar bunun sürebileceğini söylüyor.
Polat, bu konudaki tedirginliğin yeni yatırımcı ve girişimleri çekme konusunda olumsuz etki yaratacağını belirtiyor.
Polat ayrıca ekosistemde kripto para okuryazarlığının düşüklüğüne ve mekanizmaların yeterince bilinçli kullanılmadığına da vurgu yapıyor: “Okuryazarlığı eksik kitle için kripto varlık alım-satım platformlarının acil bir düzenleme noktasına gitmesi gerekiyor.”
Yatırımcıları bıraktığı riskler açısından piyasadaki güven ortamının yeniden sağlanması ise önemli. Polat, güven probleminin aşılması için “rezerv kanıtına” ve yatırımcıların insiyatifinde olan alım-satım platformları tarafından müdahale edilmeksizin saklanan “yeni nesil cüzdanlara” ihtiyaç olduğunu söylüyor.
Peki, kartopu etkisiyle büyüyen endişe ve kriz ortamı ne anlatıyor?
Bahçeşehir Üniversitesi Blockchainist Merkezi Direktörü Dr. Bora Erdamar, bu noktada “yükümlülükler ile varlıklar arasındaki dengesizliğe” dikkat çekiyor. “Bir anda fark edildi ki FTX’in varlıkları 900 milyon dolar, yükümlülükleri 9 milyar dolar” diyen Erdamar, sorunun temelinde riskin yönetilememesinin ve bilanço tutulamamasının yer aldığını söylüyor.
Yaşanan domino etkisine ilişkin değerlendirmede bulunan Erdamar, “Zaten riskli varlık sınıfında olan kripto paraların hizmet sağlayıcılarının da finansal açıdan sağlam olmadığının görülmesi, konunun FTX’e özgü bir durum olup olmadığını, başka alım-satım platformları da var mı? sorularını akla getirdi” diyor.
Ekosistemde tekelleşme tehdidi derinleşiyor
Kripto ekosistemindeki sorunların kaynağını yine merkezi yapılarda gördüğünü söyleyen Erdamar yaşanan krizle Binance’in pazardaki etkisinin arttığına ve biraz daha monopol bir yapı haline geldiğine dikkat çekiyor: “Ekosistemde monopoller görmeye başladık, daha da görebiliriz.”
Sektörde yaşanan fiyat hareketliliğine de değinen Erdamar, “Kripto varlıklarla, kripto varlık üzerine hizmet sağlayan platformları ayırmak lazım. Daha önce yaşanan sıkıntılarda işin yüzde 90’ında konu kripto varlıklarda değil, kripto varlıklarla yatırımcılar arasındaki aracılarda yaşandı. Dolayısıyla regülasyonların kapsamı da bu aracılar olmalı” açıklamasında bulunuyor.
Ortaya çıkış felsefesinden uzaklaşıyor
Kripto para piyasalarını, yatırımcıları maruz bıraktığı riskler açısından geleneksel finans ile değerlendiren Mindstone Blockchain Labs CEO'su Tansel Kaya, “Gitgide geleneksel finans ile içiçe geçiyor. Sürekli bir düzenlenme ile birlikte kripto varlıkları daha fazla bankacılık sisteminin içerisine girdiğini görüyoruz. Kripto varlıklar ortaya çıkış felsefesinden uzaklaşıyor” diyor.
Binance CEO'su CZ: Hadi tekrar inşa edelim
Piyasalarda yaşanan olumsuz gelişmelerin ardından “sektörel kurtarma hamlesi” ise gecikmedi. Binance’in CEO’su Changpeng Zhao, Twitter’dan yaptığı paylaşımında, likidite sorunu yaşayan güçlü projelere yardım için bir fon oluşturduğunu açıkladı ve “Kripto bir yere gitmiyor. Biz hâlâ buradayız. Haydi tekrar inşa edelim” ifadelerini kullandı. Kripto paranın sorunlarını daha önce de kendi çözmüş bir ekosistem olduğunu belirten Erdamar, Binance CEO’sunun bu hamlesini “çok yapıcı bir çaba” olarak tanımlıyor.
Piyasalarda bir süre daha yaşanan gelişmelerin yankılarının sürmesi beklenirken, piyasaya ilgi duyanlar için “şimdi ne olacak?” sorusu akıllara daha sık gelecek gibi gözüküyor.