Birgün'den Havva Gümüşkaya'nın haberine göre pazardan aldığınız maydanoz artık size de daha küçük geliyor mu? Ya da eskiden tek elle zor tuttuğunuz taze soğan demeti sanki şimdi tek elle kolayca tutuluyor mu? Marketten aldığınız ambalajlı ürünler eskiden sanki daha mı ağırdı?

Bazı ürünlerde ödediğimiz tutar değişmiyor ancak hafifliyor. Böylece tüketici pek de farkında olmadan ürün zamlanmış oluyor. Bu durum ekonomide 'Shrinkflasyon' olarak adlandırılıyor. Üreticiler, hammadde ve kurdan kaynaklanan maliyet artışlarını fiyata yansıtarak müşteriden tepki çekmek yerine, paketlerin ağırlığını azaltıyor. Tüketici de bu gizli fiyat artışlarının farkına bile varamıyor.

Bunun son zamanlardaki örneği ayçiçek yağının ambalajlarında yaşandı. Yıllardır en az 1 litrelik ve 5 litrelik şişelerde satılan yağlar, yarım litrelik ve 4,5 litrelik olarak satılmaya başlandı. Fiyatı dudak uçuklatan ayçiçek yağında, firmalar çareyi gramajları küçültmekte buldu. Deterjandan gıdaya pek çok ambalajlı üründe aynı durum yaşanıyor. Raflarda bir kiloluk ambalajlarda satılmasına alışık olduğumuz beyaz peynir de ambalajlar 900, 800, 700 grama kadar düşmüş durumda. Şikayetvar.com adlı sitede de gramaj oyunlarıyla ilgili çok sayıda şikâyet var. Bir tüketici aldığı peynirin etikette fiyatının ve gramajının düştüğünü ancak aslında zam geldiğini şöyle tespit ediyor: “Bim marketi bünyesinde satılan Binvezir çeçil peyniri daha önce 750 gr ve 21,90 TL’den satılıyordu. 26.06.2021’de market alışverişim sırasında etikette 21,90 TL’nin üzeri çizilerek 19,90 TL'ye indirilmiş görseli mevcuttu. Ürünü elime aldığımda küçülmüş olduğunu fark edip incelediğimde gramaj 500 gr’ye düşürülmüş. Daha önce 29 TL'ye denk gelen kilo fiyatı aslında 39,80 liraya yükseltilmiş.”

En fazla şikâyet de çekirdekte. 200 gramlık paketlerin 180 grama düştüğünü iddia eden tüketiciler üretici firmaya tepkili. Çikolata ve bisküvi gibi ürünlerle ilgili yapılan şikâyetler de dikkat çekici. Ülker’in 1,5 yıldır gramaj düşürdüğü iddia eden bir tüketicinin firmaya tepkisi şöyle: “Ülker Biskrem aldım, sadece Biskrem değil birçok ürününde gramaj azaltmış. Marketlerde bakkalda 2,50 TL'ye satılan Biskrem’den kaç gram kâra geçtiniz. Fiyat aynı yani gizli zam yapmışlar Hanımeller de aynı.” 

TÜKETİCİYİ KORUYAN DEVLET YOK

Pandemi döneminde artan şikâyetler nedeniyle şubat ayında Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanan Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Yönetmelikle gıda, temel tüketim, kozmetik ve temizlik ürünlerinde yapılan gramaj oyunlarına idari para cezası uygulanacağı açıklandı. Dönemin Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan, yaptığı açıklamada “Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği’nde yaptığımız düzenleme ile özellikle gıda ve temel tüketim ürünlerinde gramajı azaltma yoluyla tüketicilerimizi mağdur eden gizli zam uygulamalarına 114 bin 326 liraya varan idari para cezası verilecek” ifadelerini kullandı.

Ancak Tüketici Hakları Derneği (TÜKO-DER)Genel Sekreteri Onur Cingil ise gramaj oyunlarıyla ilgili yeterli denetimlerin yapılmadığını söylüyor. İsim yapmış, markalaşmış firmaların dahi gramaj küçülttüklerine dikkat çeken Cingil, “Pandemi ile iyice bozulan ekonomide ortaya çıkan bir hile vardı ki bu kimsenin aklına gelmezdi. İsim yapmış firmalar dâhil gramaj oyunu ile gizli zamlar yaptılar ve zam yapmadıklarını iddia ederek bir de reklam yaptılar” ifadelerini kullanıyor. En çok şikâyet edilen ürünlerle ilgili bilgi veren Cingil, “Gelen şikâyetlere ve bizlerin de tespitlerine bakıldığında özellikle paketli gıdalarda bisküvi çikolata gibi ürünlerde, yoğurt peynir gibi çok tüketilen gıdalarda fiyatı sabit tutup gramajı düşürdüler ve gizli ve hatta fahiş zamlar yaptılar” diyor.

Denetimlerin yeterliğine değinen Cingil, “Bu konuda tüketiciyi koruyan bir devlet yönetimi maalesef yok. Konuyu gündeme getirdikten sonra bazı firmalara cezalar kesildi ama bunu yapmaya devam ediyorlar. Tüketicileri dikkatli olmaya, bir usulsüzlük halinde bize başvurmaya, yetkilileri de denetimlerini doğru yapmaya davet ediyoruz” şeklinde konuşuyor.

PANDEMİYLE DAHA DA PATLADI

Gramaj oyunları dünyanın da gündeminde. Shrinkflasyon’un gizli enflasyon olduğuna dikkat çeken Bloomberg, 1960 ve 70’lerdeki yüksek enflasyon döneminde gündeme gelen bu olgunun pandemi sonrasında yeniden ortaya çıktığını ifade eden bir haber yayımladı. Bloomberg’te 24 Haziran’da Stephen Mihm imzasıyla yayımlanan habere göre Shrinkflasyon ifadesi ilk kez 1969’da Art Buchwald’ın “Ambalajlı enflasyon” yazısıyla gündeme geliyor. Buchwald bu yazıda üreticilerin fiyat artışlarını gizlemek için ürünlerin gramajını düşürdüğüne dikkat çekiyor. Bloomberg haberinde ise son haftalarda Shrinkflasyon’un hız kazandığı, tuvalet kâğıdından kedi mamasına kadar birçok ürünün gramajının azaldığını kaydediliyor. Öte yandan 16 Haziran’da ABC NEWS’de yayımlanan bir haberde de “Ekonomistler enflasyon üzerinde kafa yorarken, tüketici savunucuları shrinkflasyon konusunda uyarıyorlar” ifadelerine yer veriliyor. ABD Çalışma İstatistikleri Bürosu'ndan Steve Reed, tüketicilerin günlük mal ve hizmetler için ne ödediğini ölçen Tüketici Fiyat Endeksi'nde shrinkflasyon için hesaplama yapılmaya çalışıldığını ve toplama sırasında boyut ve miktar değişikliklerini mümkün olduğunca hesaba katmaya çalıştıklarını açıkladı.

YÜZDE 20 KÜÇÜLDÜĞÜ TAHMİN EDİLİYOR

ABD’de kahvaltılık gevrekler üzerine üç yıl boyunca yapılan bir araştırmada, 15 ürünün paket boyutunda bir azalma yaşadığı açığa çıktı. Dalhousie Üniversitesi'nde Gıda Dağıtımı ve Politikası profesörü olan Sylvain Charlebois, ABD ve Avrupa'daki tüm paketlenmiş gıda ürünlerinin yüzde 15 ila 20 arasında küçüldüğünü tahmin ediyor. İngiltere Ulusal İstatistik Ofisi (ONS) de gramaj küçültme üzerine şimdiye kadar iki çalışma yayımladı. ONS’nin araştırmasında 2012 ile 2017 arasında 2 bin 529 ürünün boyut veya ağırlık olarak azaltıldığı tespit edildi. 2015'ten Haziran 2017'ye kadar yapılan bir başka araştırma ise 206 ürün için fiyat etiketlerinin küçültüldüğü tespit edildi.