Çin'in Vital Materials Co. şirketi 2020'nin başlarında 600 milyon dolarlık belirsiz kritik mineral stoku satın aldığında, küçük metallerin niş dünyası dışında pek kimsenin dikkatini çekmedi.

Birkaç yıl öncesine döndüğümüzde, sektördeki bazı kişilerin adını bile duymadığı bir şirketin etkisi, Çin'in kilit hammaddeler üzerindeki hakimiyetini gevşetme mücadelesinin boyutlarını göstermesi açısından önemli bir örnek teşkil ediyor.

ABD ve Avrupa, yeşil teknoloji hamlelerini destekleyecek kaynakları güvence altına almak için acele ederken Çin, elektrikli araçların bataryalarında kullanılan lityum ve kobalttan rüzgar türbinlerindeki yüksek mukavemetli mıknatıslar için gereken nadir toprak metallerine kadar pek çok kilit elementin kontrolünü elinde bulunduruyor. ABD, Avrupa Birliği, İngiltere ve Avustralya tarafından yayınlanan kritik mineraller listelerinde önemli bir yer tutan ve minör metaller olarak adlandırılan bir dizi metalin pazarına hayati önemde hakim.

Konuyla ilgili bilgi sahibi kişilere göre şirket, güneş enerjisi, düz ekran televizyonlar ve ilaçlarda kullanılan selenyum, tellür, indiyum ve bizmut pazarlarında en büyük paya sahip. Dokunmatik ekranlı telefonlarda, uydularda ve üst düzey yarı iletkenlerde bulunan galyum ve germanyumda ise ilk üçte yer alıyor.

Çin'in egemen olduğu nadir toprak metalleri üretiminin aksine, bunların küçük kuzenleri genellikle bakır ve çinko gibi endüstriyel metallerin madenciliğinin yan ürünleri ve genellikle rafine edilmek üzere Çinli şirketlere gönderilir.

AB analizine göre, Çin dünyadaki galyumun %94'ünün ve germanyumun %83'ünün rafine edilmesinden sorumlu; bu da Çin'e, küresel üretimin %60'ını gerçekleştirdiği lityum ve kobaltta sahip olduğundan daha sıkı bir arz kontrolü sağlıyor.

Vital bu şekilde adının hakkını veriyor. Şirket elementleri kendisi çıkarmıyor, onları dünya çapında yaklaşık iki düzine tesiste rafine ediyor. Londra'daki Critical Minerals International Alliance'ın işletme müdürü Olimpia Pilch, "Çin'e bağımlılığı azaltmak istiyorsanız, önce şirketin nasıl çalıştığına bakmanız gerekir" diyor.

Pilch, "Kritik mineraller endüstrisinin çeşitli köşelerinde, Vital gibi uzun süredir radarın altında kalan şirketler bulacaksınız" dedi ve ekledi: "Bu oyuncuların kim olduğunu bile bilmiyorsak, yeni çeşitlendirilmiş endüstriyel tedarik zincirleri oluşturmak için doğru politikaları nasıl oluşturacağız?"

Kritik minerallerde Çinli tedarikçilere bağımlılıkla ilgili endişeler, Pekin'in bu ayın başlarında galyum ve germanyum ihracatını kısıtlaması ve fiyatların yükselmesiyle daha da arttı. Yurtdışında alternatif kaynaklar geliştirme yarışı sürüyor.

Vital'in son otuz yıldaki sessiz ve istikrarlı hakimiyet yürüyüşü, batılı rakiplerine başarı için bir plan sunabilir, ancak aynı zamanda yol boyunca karşılaşacakları ticari, siyasi ve teknik engelleri de ortaya koyuyor.

Özel sektöre ait şirketin uzun süredir rakipleri ve müşterilerinin yanı sıra şirketin işlerine aşina olan kişiler, şirketin büyümesinin ve başarısının büyük ölçüde Çin dışında George Zhu olarak bilinen kurucusu Zhu Shihui'ye bağlı olduğunu söylüyor. 56 yaşındaki girişimci, son derece değişken piyasalarda büyük riskler almaya istekli. Bu da Avrupa ya da ABD'deki bir rakibin onu taklit etmesini zorlaştırıyor.

Vital, Ekim 2019 ile Ocak 2020 arasında, bir mali skandal nedeniyle çökmüş olan Fanya adlı bir Çin emtia borsasından elektronik endüstrisi için vazgeçilmez olan büyük bir metal stoku satın aldı. Stokların satın alınması, Vital'in aksi takdirde küresel piyasalara akın edebilecek hammaddeleri temizlemesini sağlarken, öngörülemeyen tedarik şoklarına karşı da bir tampon oluşturdu.

Zhu verdiği bir röportajda, "Fanya envanterini, tedarik zincirimizi dengelemek ve dalgalanmayı kontrol etmek için bize araçlar sağlayan benzersiz bir yerüstü madeni olarak görüyoruz" dedi ve şöyle devam etti: "Bu, özellikle maliyete karşı çok hassas olan stratejik sektörlerde eşsiz bir güç."

Zhu, bir fırsat yakaladıktan sonra 1995 yılında Vital'i kurdu. Daha önce Guangdong'da Japon holdingi Sumitomo Corp. için çalışıyordu ve burada bakır eritme işleminin düşük değerli bir yan ürünü olan selenyum ticaretinde uzmanlaşmıştı. O zamanlar selenyum çoğunlukla cam yapımında ve metalürjide kullanılıyordu ve Çin'in endüstriyel genişlemesinin ilk aşamalarında siparişlerin patlamaya başladığını görebiliyordu.

Selenyum fiyatları onlarca yıldır düşme eğilimindeydi ancak 2000'li yılların başında Çinli izabe tesisleri talebi karşılayamaz hale geldi ve fiyatlar, düz panel TV ekranları ve LED ampuller gibi teknolojilerde yeni kullanım alanları bulan indiyum ve galyum gibi diğer yan ürünlerle birlikte hızla yükselmeye başladı. Vital daha fazlasını aramak için yurtdışına çıktıkça, izabe tesisleri üretimi arttırmak için yarışırken fiyatlar da dalgalanmaya başladı.