Garanti BBVA Yatırım, Covid-19 pandemisini akıllara getiren maymun çiçeği virüsüne ilişkin yeni bir rapor yayınladı. Aracı kurum, bu raporunda yeni virüsle ilgili bir derleme yaparak bu virüsün havacılık sektörüne olası etkilerini masaya yatırdı.

Garanti BBVA Yatırım'ın maymun çiçeği virüsüne ilişkin değerlendirmesi şöyle:

■ Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), 14 Ağustos Çarşamba günü aldığı kararla Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nden komşu ülkelere yayılan ve Afrika'yı etkisi altına alan Maymun Çiçeği (Monkeypox / Mpox) virüsü nedeniyle iki yıl içinde ikinci kez "küresel acil durum" ilan etti. DSÖ daha önce Temmuz 2022'de küresel acil durum ilan etmişti.

■  Maymun Virüsü Çiçeğinin 2022 yılından iki sene sonra 2024 yılında yeniden hızlı bir şekilde yayılmaya başlaması, havacılık sektörü doğrudan etkileyen COVID-19’a benzer bir pandeminin olup olmayacağı endişelerini artırmaktadır.

■ Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve T.C Sağlık Bakanlığı kaynaklarından Maymun Virüsü Çiçeğinin Küresel bir pandemiye dönüşüp dönüşmeyeceği ve 2022 yılında benzer durumda neler olduğunu sorularını yanıtlamaya çalıştık.

■ Maymun Çiçeği, ilk olarak 1958 yılında laboratuvar hayvanlarında yapılan bir çalışmada maymunlarda tespit edilmiştir. İnsanlarda ilk olarak 1970 yılında, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde ilk kez tespit edildikten sonra onlarca yıldır Afrika'nın bazı bölgelerinde endemik olarak görülmektedir. Virüsün daha hafif bir varyantı, 2022 yılında, büyük ölçüde cinsel temas yoluyla 100’den fazla ülkeye yayılmış ve DSÖ’nün en yüksek alarm seviyesi olan küresel halk sağlığı acil durumu ilan etmesine neden olmuştu. Dünya bu virüsün adını, 2022 salgını ile birlikte duymuştur.

■  Maymun Çiçeği, maymun çiçeği virüsünün neden olduğu çiçek hastalarında görülenlere benzer semptomları olan viral bir zoonozdur. Maymun çiçeği, çiçek hastalığından daha az bulaşıcıdır ve daha az ciddi hastalığa neden olmaktadır.

■ Maymun Çiçeği, Orta ve Batı Afrika'da, genellikle tropikal yağmur ormanlarına yakın kırsal alanlarda görülmekte iken son yıllarda kentsel alanlardan da vaka bildirimleri olmaya başlamıştır. Virüsün yayılımında rolü olan hayvan konakları, kemirgenler ve primatlardır.

■ 2003 yılında Afrika dışındaki ilk Maymun Çiçeği hastalığı salgını ABD’de görülmüştür. Bu salgın ABD'de 70'in üzerinde Maymun Çiçeği vakasına yol açmıştır. Maymun Çiçeği hastalığı ayrıca Eylül 2018'de Nijerya’dan İsrail ve Birleşik Krallık’a, Mayıs 2019, Aralık 2019, Mayıs 2021 ve Mayıs 2022'de Singapur'a, Temmuz ve Kasım 2021'de yine Nijerya’dan ABD’ye seyahat edenlerde bildirilmiştir. Mayıs 2022'de Kanada, Avustralya, İsrail, Birleşik Arap Emirlikleri’nde de vakalar bildirilmiştir.

■ Maymun Çiçeği virüsünün hayvanlardan insana bulaşması, enfekte hayvanların kan, vücut sıvıları veya deri veya mukoza lezyonları ile doğrudan temasla veya ısırıkla meydana gelebilir.

■  İnsandan insana bulaşma, enfekte kişi ile veya yatak çarşafı, havlu vb nesnelerle yakın temastan kaynaklanabilir. Temas genel olarak aynı evi paylaşan kişilerde, kapalı ortamlarda çok uzun süreli yakın mesafede bulunanlarda ve enfekte kişiyle temas eden sağlık çalışanlarında risk oluşturur. Tüm bu bulaşma yollarıyla risk bulunmakla birlikte bulaşma çok kolay gerçekleşmemektedir. Bugüne kadar bildirilmiş en uzun bulaşma zinciri altı-dokuz kişidir.

■  Çiçek hastalığına karşı kullanılan aşılar, Maymun Çiçeği hastalığına karşı da koruma sağlamaktadır. Çiçek hastalığının tedavisi için geliştirilen bir antiviral ajan, maymun çiçeği tedavisi için de ruhsatlandırılmıştır. Çiçek hastalığına karşı aşılamanın, maymun çiçek hastalığını önlemede yaklaşık %85 oranında etkili olduğu birkaç gözlemsel çalışmayla kanıtlanmıştır. Bu nedenle, öncesinde çiçek aşısı olanlar hastalığı daha hafif geçirebilirler ya da hastalıktan korunabilirler.

■ 2019'da maymun çiçeğinin önlenmesi amacı ile yeni bir aşı ABD Gıda ve İlaç Ajansı (FDA) ve Avrupa İlaç Ajansından (EMA) kullanım onayı almıştır.

Maymun Çiçeği Covid-19 gibi bir pandemi oluşturabilir mi?

■ 2020 yılının ilk çeyreğinde karşı karşıya kalınan COVID-19 pandemisi dünya havacılık sektörünü derinden etkilemiştir. 2020 yılı ikinci çeyreğinde koronavirüs tedbirleri kapsamında bir çok ülke sınırlarını kapatmıştır. Bunun neticesinde havayolu firmaları tüm uçuşlarını durdurmak durumunda kalmıştır. Maymun Çiçeğinin Avrupa'da 2022 Mayıs ayında yayılmaya başlamasıyla COVID-19’a benzer bir pandeminin olup olmayacağı ve özellikle havayolları sektörünü olumsuz etkileyebilecek kararların alınıp alınmayacağı endişe kaynağı olmuştu.

■ 2022 yılında yaşanan durumda, Maymun Çiçeği ve Covid-19’un bulaşma yollarının farklı olması, Covid-19’un nefes ve solunum yoluyla maymun çiçeğinin ise yakın temasla bulaşması, maymun çiçeği virüsünde belirtilerin gözlenebilir olması ve hastanın kendini izolasyona alabilmesi, Covid-19’un herhangi bir belirti göstermeden bulaşması ve testle anlaşılması gibi nedenlerden dolayı Maymun Çiçeği virüsünün Covid-19 gibi bir pandemi oluşturulmayacağı düşünülmekteydi. Nitekim, DSÖ, 21 Temmuz 2022'de Maymun Çiçeği salgınıyla ilgili "küresel acil durum" ilan etmiş 10 ay sonra sağlık krizinin kontrol altına alındığını söyleyerek acil durumu sona erdirmişti.

■ Dünya Sağlı Örgütü’ne göre Maymun Çiçeği hastalığı diğer enfeksiyonlar kadar bulaşıcı değildir çünkü Maymun Çiçeği olan biriyle ve enfekte olan bir ortamla (örneğin, yüz yüze, ten tene, ağızdan tene veya ağızdan ağıza) yakın temas gerektirmektedir. Dünya Sağlık Örgütü, Bulaşmayı durdurmak için daha yüksek risk altındaki topluluklar ve gruplarla yakın çalışarak bu salgını kontrol etmek için bir fırsata sahip olduklarını düşünmektedir.

■ Havayolları sektörü için yolcu sayısındaki yavaşlamaya veya daralmaya neden olabilecek, salgın hastalıklar, güvenlik endişeleri ve jeopolitik gelişmeler en önemli riskler arasında yer almaktadır. 2024 yılında, Maymun Çiçeği virüsün yeni bir varyantıyla öncekilerine göre yayılma hızı ile yüksek ölüm oranı nedeniyle daha endişe verici olduğu belirtilse de, gözlenebilir olması ve izolasyon edilebilmesi, çiçek hastalığına karşı kullanılan aşıların, Maymun Çiçeği hastalığına karşı da koruma sağlaması gibi nedenlerle, Covid-19 benzeri kapanmaların yeniden gündeme gelmeyeceğini düşünüyoruz.

■ Jeopolitik gelişmelerin sektör için en önemli risk unsuru olduğunu düşünmekle birlikte, genel olarak turizmde yakalanan olumlu ivmeyle yolcu sayısının artmaya devam edeceği beklentimiz dahilinde sektör için olumlu görüşümüzü sürdürüyoruz.

Dünyada Maymun Çiçeği Vaka Sayısı nedir?

■ Dünya Sağlık Örgütü’nün 12 Ağustosta yayınladığı rapora göre, 1 Ocak 2022'den 30 Haziran 2024'e kadar, 116 ülkeden DSÖ'ye 208 ölüm de dahil olmak üzere toplam 99.176 laboratuvar onaylı Maymun Çiçeği vakası bildirilmiştir.

■ Haziran 2024'te toplam 934 yeni vaka bildirilmiştir bu sayı, önceki aylarda bildirilen bazı vakalar da dahil olmak üzere Mayıs 2024'te bildirilen yeni vaka sayısına benzerdir. Üst üste ikinci ay, Haziran 2024'teki vakaların çoğu Afrika Bölgesi'nden (%61) ardından Amerika Bölgesi'nden (%19) ve Avrupa Bölgesi'nden (%11) gelmiştir. Afrika Bölgesi, Haziran 2024'te Mayıs 2024'e kıyasla vaka sayılarında artış bildirmiştir.