Merkez Bankası’nın brüt altın ve döviz rezervleri, 14-21 Nisan haftasında 5,4 milyar dolar eridi, yılbaşından bu yana erime 12,6 milyar dolara ulaştı.Bankalara ait tutarlar düşüldükten sonra Merkez Bankası “net” rezervleri 8,3 milyar dolara kadar gerilerken, “swap”lar hariç net rezerv ise “eksi” (-) 49,5 milyar dolar oldu.

İşte Dünya Gazetesi Yazarı Naki Bayır'ın kaleme aldığı o yazı:

Merkez Banka­sı’nın rezerv­lerinde erime son haftalarda hızlanır­ken, yerli para karşılığın­da geçici süreyle döviz ve­ya altınların takas edilmesi olan “swap”lar düşüldükten sonraki net rezervin “eksi” (-) 49,5 milyar dolar oldu­ğu belirlendi. Başka deyiş­le, Merkez Bankası’nın ka­sasına, emanet ya da takas dışında ulusal ekonominin sağladığı net 49,5 milyar do­lar girmesi durumunda, net rezerv “sıfır”a yükselecek.

Brüt rezervlerdeki erime

Merkez Bankası’nın es­ki uygulamasında swap iş­lemlerinin bilançoya etki­si şeffaf bir şekilde yer alır­ken, mevcut uygulamada, “Ödemeler Dengesi ve İlgi­li İstatistikleri” kapsamın­da “Uluslararası Rezervler ve Döviz Likiditesi”, “TC­MB Analitik Bilanço” gi­bi farklı istatistikî veri set­lerinden yararlanarak ve “net rezervler” TL cinsin­den gösterildiği için “Gös­terge Niteliğindeki Merkez Bankası Kurları” baz alına­rak yapılan hesaplamalar ile “Swaplar hariç net re­zervler” verisine ulaşmak mümkün oluyor.

Merkez Bankası’nın söz konusu verilerinden ya­pılan belirlemeye göre, Banka’nın brüt rezervle­ri 14-20 Nisan haftasında 5 milyar 400 milyon dolar birden azalarak 116 mil­yar 131 milyon dolara indi. Bir haftada altın rezervleri 2 milyar 866 milyon dolar azalarak 49 milyar 253 mil­yon dolara, döviz rezervle­ri 2 milyar 534 milyon do­lar azalarak 66 milyar 878 milyon dolara geriledi. Ni­san ayının ilk üç haftasında 6 milyar 285 milyon dolar eriyen toplam brüt rezerv­lerde yılbaşından bu yana yaşanan erime de 12 milyar 623 milyon dolara ulaştı.

Brüt rezervlerin, 20 Ni­san itibariyle 107 milyar 837 milyon dolarını; ban­kalara ait olup zorunlu kar­şılık olarak tutulan döviz ve altınlar ile bankaların Mer­kez Bankası’ndaki mevdu­atları oluşturdu. Bu tutar düşüldükten sonra Ban­ka’nın “net rezervi” ise 8 milyar 294 milyon dolar olarak belirlendi.

Net rezervde 14-20 Ni­san haftasında 3 milyar 735 milyon dolarlık bir azalma meydana geldi. Nisan’ın ilk üç haftasında 10 milyar 169 milyon do­lar eriyen net rezerv hac­minde, yılbaşından bu ya­na erime ise 19 milyar 261 milyon dolara ulaştı.

58 milyar dolarlık swap hacmi 

20 Nisan itibariyle brüt rezervin 57 milyar 757 mil­yon dolarını ise yerli para karşılığı geçici süreyle alı­nan döviz ve altınlarla ilgi­li “swap” (takas) işlemleri kaynaklı stok oluşturuyor. Bu varlıklar Merkez Ban­kası kasasında bulunmak­la birlikte gerçek anlamda elde edilmiş bir rezerv ni­teliği taşımıyor. 2022 so­nunda 71 milyar dolar do­layında bulunan söz konu­su hacmin yılbaşından bu yana 13 milyar 248 milyon dolar küçülmekle birlikte, hala önemli bir büyüklük oluşturduğu görülüyor.

Geçici süreler için yer­li para ile döviz veya altın edinimi olan swap işlemle­ri yoluyla elde edilen tutar düşüldükten sonra Mer­kez Bankası’nın net rezer­vinin “eksi” (-) 49 milyar 463 milyon dolar olduğu hesaplandı. 2022 sonunda 43 milyar 450 milyon dolar olan “swap hariç net rezer­v”in, 20 Nisan’a kadar olan dönemde 6 milyar 13 mil­yon dolar küçüldüğü belir­lendi. (Eksi bir değer oldu­ğu için rakamsal büyüme, rezervin küçülmesi anla­mına geliyor). Bu değişi­min de 3 milyar 102 milyon dolarlık bölümü 14-20 Ni­san arasındaki son haftada meydana geldi. Swap sto­kunda küçülmeye rağmen, swap hariç net rezervdeki küçülme, esas olarak brüt rezervlerdeki erimeden kaynaklandı.

Parası “rezerv para” ol­mayan, dolayısıyla kendi parasıyla dış borç alabil­me imkânı bulunmayan Türkiye gibi ülkeler, fai­zi yanlış belirlediklerin­de kurlarda hızlı yükseliş eğilimi ortaya çıkıyor. Bu­nu bastırmak için de Mer­kez Bankası döviz satmak zorunda kalıyor. Bu satış­lar ise rezervleri hızla eri­tiyor. Ülkenin rezervlerin­de azalma ulusal ekonomi­de riskleri artırıyor, bu da yatırım eğilimini gerileti­yor. Politika faizini siste­matik olarak düşürürken, ekonomide dolarizasyonu azaltmak, tasarrufları dö­vizden TL’ye yönelterek “li­ralaşma”yı artırmak ama­cıyla getirilen Kur Ko­rumalı Mevduat (KKM) uygulaması ve ihracatçıla­rın ihracat gelirinin yüzde 40’nın TCMB’ye satılması gibi uygulamalara rağmen, net rezervlerin ekside sey­rettiği dikkati çekiyor.

Neden Swap?

Geçici süreler için yerli para ile döviz veya altın takası olan swap işlemlerinde, son yıllarda belirgin bir artış yaşandı. Daha önce fazlaca başvurulmadığı için “swaplar hariç net rezervler” de pozitif düzeyde seyrederken, Merkez Bankası politika faizini düşürme stratejisine geçtikten bu yana, buna paralel yükselişe geçen kurları baskılamak için bu kez Banka sürekli döviz satarak piyasaya etkin müdahale etmek zorunda kaldı. Bu gelişme ise rezervlerde hızlı bir erimeye yol açtı. Bunun üzerine Banka, rezervlerdeki erimeyi swaplar yoluyla kompanse etme yoluna gitti. Ancak bilançodaki “brüt rezerv” ve swap dahil “net rezerv” hacmi ile “swaplar hariç” net rezerv arasındaki makas giderek açıldı.

Hangi rezerv esas?

Brüt rezerv verisi kasa­daki para mevcudunu, swaplar hariç net rezerv verisi ise bu tutarlardan borçlar düşüldükten sonra oluşacak tabloyu gösteriyor. Ekonomide büyük bir şok veya kriz yaşandığında devreye girecek olan kaynağı ise “swaplar hariç net rezerv­ler” oluşturuyor. Ancak o da eksi (-) 49,5 milyar dolar düzeyinde bulunu­yor. Başka deyişle zorun­lu karşılıklar ve bankalar mevduatı ile takas yoluy­la kasaya girmiş dış kay­naklar hariç Merkez Ban­kası net rezervinin “sıfır” olabilmesi için bile ulusal ekonominin sağladığı net 49,5 milyar dolarlık bir kaynağa gereksinim bulunuyor. Buna göre söz konusu olumsuz senar­yoda devreye sokulacak bir kaynak Merkez Ban­kası’nın kasasında bulun­muyor.