Ünlü milyarder George Soros, dünyanın yapay zeka, iklim değişikliği ve Rusya'nın Ukrayna'yı işgali olmak üzere üç başlı bir 'çoklu kriz' ile karşı karşıya olduğunu yazdı. Açık Toplum Vakfı'nın başkanı da olan Soros'un Project Syndicate'te yayınlanan yazısı şöyle:

Sıkıntılı zamanlar yaşıyoruz. Çok fazla şey çok hızlı gerçekleşiyor. İnsanların kafası karışık. Columbia Üniversitesi'nden ekonomi tarihçisi Adam Tooze gerçekten de bunun için popüler bir kelime buldu. O buna "çoklu kriz-polycrisis" diyor.

Çoklu krizin pek çok kaynağı var. Bana göre bugün dünyayı etkileyen çoklu krizin ana kaynağı yapay zekadır. İkinci sırada iklim değişikliği, üçüncü sırada ise Rusya'nın Ukrayna'yı işgali geliyor. Liste çok daha uzun ama ben bu üçüne odaklanacağım. Bu kafa karışıklığını azaltmaya yardımcı olacaktır.

1. Yapay Zeka

Microsoft, ChatGPT'yi OpenAI adlı ilişkili bir şirket aracılığıyla Kasım 2022'de  halka ücretsiz olarak sunduğunda yapay zeka dünyayı şok etti. ChatGPT, Alphabet'in Google'ının iş modeli için varoluşsal bir tehdit oluşturuyordu. Google, rakip bir ürünü mümkün olan en kısa sürede piyasaya sürmek için yoğun çaba sarf etti.

Kısa bir süre sonra, genellikle yapay zekanın vaftiz babası olarak kabul edilen Geoffrey Hinton, yeni teknolojinin yarattığı riskler hakkında açıkça konuşabilmek için Google'dan istifa etti. Önceki duruşunun tersine,  yapay zeka hakkında çok karamsar bir görüşe sahip oldu ve hatta medeniyetimizi yok edebileceğini söyledi.

Hinton, dili anlayıp üretebilen ve verileri analiz ederek beceriler oluşturabilen sinir ağlarının geliştirilmesine öncülük etti. Veriler arttıkça, yapay zekanın büyük dil modelleri olarak adlandırılan modellerinin kapasitesi de arttı.

Bu durum Hinton üzerinde büyük bir etki yarattı. "Belki de bu sistemlerde olup bitenler aslında beyinde olup bitenlerden çok daha iyidir" dedi. Hinton'a göre bu sistemler güçlendikçe daha da tehlikeli hale geliyorlar. Özellikle de katil robotlar olarak adlandırdığı tamamen otonom silah sistemlerine karşı uyardı.

"Tamamen bilinmeyen bir bölgeye girdik. Kendimizden daha güçlü makineler yapabiliyoruz ama kontrol hala bizde. Peki ya bizden daha zeki makineler geliştirirsek? ... Yapay zekanın insan zekasını aşması beş ila 20 yıl sürecek." Ve "daha güçlü hale geldiğinde hedeflerine daha iyi ulaştığını kısa sürede fark edecektir."

Hinton'un söyledikleri bende büyük bir etki yarattı. Yapay zeka bana Goethe'nin "Büyücünün Çırağı" şiirini hatırlattı. Çırak, büyü öğrenmektedir ancak ustasının ona ne öğrettiğini tam olarak anlamamaktadır. Ustası ona yerleri süpürmesini emrettiğinde, sihirli sözcükleri bir süpürgeye uygular. Süpürge ona itaat eder, ancak çırak süpürgenin yerleri süpürmek için kovalarla su getirmesini engelleyemez ve evi su basar.

Ben yapay zeka icat edilmeden önce büyüdüm. Bu beni gerçekliğe inanan biri yaptı. İçine doğduğum dünyayı anlamanın ne kadar zor olduğunu nispeten erken bir yaşta fark ettim ve bana ahlaki rehberlik sağlaması için gerçekliğe baktım.

Biz insanlar, içinde yaşadığımız dünyanın hem katılımcıları hem de gözlemcileriyiz. Katılımcı olarak dünyayı kendi lehimize değiştirmek isteriz; gözlemci olarak ise gerçekliği olduğu gibi anlamak isteriz. Bu iki amaç birbiriyle etkileşim halindedir. Bunu doğru ile yanlışı ayırt etmemi sağlayan önemli bir içgörü olarak görüyorum.

Yapay zeka bu basit şemayı yok etti çünkü gerçeklikle hiçbir ilgisi yok. YZ kendi gerçekliğini yaratıyor ve bu yapay gerçeklik gerçek dünyayla uyuşmadığında - ki bu oldukça sık oluyor - halüsinasyon olarak bir kenara atılıyor.

Bu durum beni neredeyse içgüdüsel olarak YZ'ye karşı hale getirdi ve YZ'nin düzenlenmesi gerektiğini savunan uzmanlara tüm kalbimle katılıyorum. Ancak YZ düzenlemeleri küresel olarak uygulanabilir olmalıdır. Çünkü hile yapma durumunda düzenlemelerden kaçanlar haksız bir avantaj elde edebilir.

Ne yazık ki etkili küresel düzenlemeler yapılamıyor. Çünkü dünyada birbirine taban tabana zıt iki yönetişim sistemi arasındaki çatışma hakim. Bunlar, neyin ve neden düzenlenmesi gerektiğine dair radikal biçimde farklı görüşlere sahipler.

Ben bu iki yönetişim sistemini açık ve kapalı toplumlar olarak adlandırıyorum. İkisi arasındaki farkı şu şekilde tanımlıyorum: açık bir toplumda devletin rolü bireyin özgürlüğünü savunmaktır; kapalı bir toplumda ise bireyin rolü yöneticilerin çıkarlarına hizmet etmektir.

YZ inanılmaz bir hızla gelişiyor ve sıradan insan zekasının onu tam olarak anlaması imkansız. Kimse, bizi nereye götüreceğini tahmin edemez. Ancak bir şeyden emin olabiliriz: YZ kapalı toplumlara yardımcı olur ve açık toplumlar için ölümcül bir tehdit oluşturur. Çünkü YZ, kapalı toplumların vatandaşlarını  gözetlemesine yardımcı olan kontrol araçları üretmekte özellikle başarılı.

Bu yüzden içgüdüsel olarak YZ'ye karşıyım ama nasıl durdurulabileceğini bilmiyorum. Şu anda başka kimse de bilmiyor, ancak YZ'yi geliştirenlerin çoğu onu düzenleme ihtiyacını kabul ediyor. ABD Kongresi ve Başkan Joe Biden'ın yönetimi de öyle. Ancak YZ, hükümet yetkililerinden çok daha hızlı ilerliyor. Biden yönetimi bazı idari adımlar attı, ancak Kongre "YZ Haklar Bildirgesi" gibi bir şeyi yürürlüğe koymakta zorlanacaktır.

Bununla birlikte, bekleyemeyecek bir sorun var. Amerika Birleşik Devletleri'nde 2024 yılında genel seçimler yapılacak - ve büyük olasılıkla Birleşik Krallık'ta da - ve YZ şüphesiz bu seçimlerde önemli bir rol oynayacak. Yapay zeka dezenformasyon ve derin sahtekarlıklar üretmekte çok başarılı ve pek çok kötü niyetli aktör olacak. Bu konuda ne yapabiliriz? Cevabım yok ama umarım bu konu hak ettiği ilgiyi görür.

2. İklim Değişikliği

Çoklu krizin ikinci unsuru iklim değişikliğidir. Küresel iklim sistemi, özellikle sera gazları, karbondioksit ve metanın büyük ölçekli kullanımı olmak üzere artan insan müdahalesi nedeniyle bozuldu. 2015 Paris anlaşması, sanayi devrimi öncesi dönemin 1.5° Celsius üzerinde bir hedef belirlemiştir. Bu hedefin aşılması artık kaçınılmaz; iklim değişikliğiyle mücadele için sarf edilen tüm çabalara rağmen ısınma hızı artıyor.

İngiltere hükümetinin eski baş bilimsel danışmanı David King ve Potsdam Enstitüsü'nden Johan Rockström gibi son derece saygın iki iklim bilimci, bu durumun kırılma noktalarını tetikleyebileceği ve dünyadaki yaşamın çöküşüne yol açabileceği konusunda uyarıda bulundu.

Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli, mevcut iklim politikalarının 2100 yılına kadar Dünya'yı 2.5°C ile 2.7°C arasında daha sıcak bir duruma getireceğini açıkladı. Bilim insanları bunun bir felaket olacağını söylüyor. Bu artış ile, son 4 milyon yılda yeryüzünde görülen en yüksek sıcak aşılacak. Isınma, Grönland, Himalaya ve Batı Antarktika buz tabakalarının tamamen erimesine ve deniz seviyelerinin 10 metre yükselmesine yol açacak.

Rockström, "Gezegendeki tüm büyük biyomlar çökecek - yağmur ormanları, ılıman ormanların çoğu - permafrostun aniden çözülmesi, deniz biyolojisinin tamamen çökmesi, Dünya'daki yaşanabilirliğin büyük bir kısmının değişmesi söz konusu olacak. Ekvatoral bölgelerin etrafındaki gezegenin üçte birinden fazlası yaşanamaz hale gelecek çünkü 30°C civarında olan sağlık eşiği geçilecek," dedi.

Ne yazık ki, iklim değişikliğiyle mücadele insanların geçim kaynaklarına müdahale ettiğinde, geçim kaynaklarını korumak istiyorlar. Almanya ve Hollanda'daki çiftçiler azot emisyonlarının düzenlenmesine karşı ayaklanmış durumdalar çünkü bu düzenlemeler inekleri beslemelerini engelliyor. Harekete geçtiler, seçimleri kazandılar ve Avrupa Birliği'ni sarstılar. Petrol şirketlerinin kar etmeye devam etme arzusundan da bahsetmeliyim.

İklim değişikliğiyle mücadelede programın çok gerisindeyiz. İklim bilimcilerin gerekli gördüğü her şeyi yapmalıyız. Emisyonları derinlemesine ve hızlı bir şekilde azaltmalı, fazla sera gazlarını atmosferden uzaklaştırmalı ve Kuzey Kutbu'nu yeniden dondurmalıyız. Bunu yapmak için yerli toplulukların onayını almalıyız. Tüm bunlar mümkün olan en kısa sürede yapılmalıdır.

3. Rusya'nın Ukrayna Savaşı

Bu da bizi çoklu krizin üçüncü bileşenine getiriyor. Rusya'nın Ukrayna'yı işgali dünya için olumsuz bir durum olmuş, gıda tedarikini sekteye uğratmış ve büyük jeopolitik değişimlere neden olmuştur.

Bununla birlikte, gerçek sonuç beklenenden çok daha iyi oldu. Ukrayna ordusu kahramanca bir direniş gösterdi ve ABD ile Avrupa'nın güçlü desteğiyle işleri tersine çevirdi. Rus ordusunun kağıttan bir kaplan olduğu, kötü yönetildiği ve tamamen yozlaşmış olduğu kanıtlandı. Özel bir paralı asker ordusu olan Wagner Grubu bir süre işgali destekledi ama sonunda onlar da Ukrayna'yı yenmeyi başaramadı.

Rusya'nın Ukrayna'da yenilgiye uğraması ve Çin-Amerikan gerginliğinin azalması, dünya liderlerinin iklim değişikliğiyle mücadeleye odaklanmaları için zemin yaratabilir.

Rusya Federasyonu'nun pek çok bölgesi Başkan Vladimir Putin'in despotik rejiminden zaten şikâyetçi ve bu gelişme rejimi tamamen reddetmelerine neden olabilir. Putin'in hayali olan yeniden canlanmış bir Rus İmparatorluğu parçalanabilir ve artık Avrupa ve dünya için bir tehdit oluşturmayabilir.

Ukrayna'daki savaşın sona ermesi dünya için olumlu bir değişiklik olacaktır. Bu durum Biden'a ABD ile Çin arasındaki tansiyonu düşürmek için bir fırsat sunabilir ki kendisi de Başkan Xi Jinping'i ABD ile uzlaşmaya daha açık hale getirebilecek bir ekonomik gerilemenin ortasında. Biden, Çin'de rejim değişikliği peşinde değil; tek istediği Tayvan'da statükoyu yeniden tesis etmek.

Rusya'nın Ukrayna'da yenilgiye uğraması ve Çin-Amerikan gerginliğinin azalması, dünya liderlerinin uygarlığımızı yok etmekle tehdit eden iklim değişikliğiyle mücadeleye odaklanmaları için alan yaratabilir. Ancak bu sonuca giden son derece karmaşık ve zor bir yol var. Dolayısıyla, demokrasinin çoklu krizden sağ çıkıp çıkamayacağını sorarken bir soru işareti kullanmak yerinde olacaktır.